رساله حقوق

در این رساله به بررسی حقوق و وظایف انسان در هفت دسته پرداخته شده‌است:

1. حق خداوند
2. حق نفس و اعضای بدن
3. حق افعال عبادی
4. حق حاکم و مردم
5. حقوق خویشاوندان
6. حقوق برخی اصناف اجتماعی
7. حق مالی

که در مجموع ۵۱ حق مورد بحث رساله را در این هفت دسته جای داده‌اند.

منظور از حق در این رساله

در این رساله منظور از حق، احکام و وظایفی است که از سوی خداوند نسبت به اصناف مختلف بر انسان قرار داده شده‌است. این حقوق منحصر به وظایف الزامی مؤمنان نیست و شامل احکام استحبابی نیز می‌شود. به علاوه این حقوق منحصر به احکامی نیست که عدم رعایت آن‌ها گناه محسوب شود یا موجب اجرای مجازات دنیوی (حد و تعزیر شرعی) گردد، بلکه رساله حقوق در بردارنده وظایف اخلاقی یک انسان موحد است.

قدیمی‌ترین منابع حدیثی که این رساله حقوق را به‌طور کامل ثبت کرده‌اند عبارتند از:

• تحف العقول، تألیف حسن بن علی بن حسین بن شعبه حرانی، متوفای ۳۸۱ قمری. در این کتاب ۵۰ حق از حقوق ثبت شده اما سند رساله یاد نشده‌است.
• خصال تألیف شیخ صدوق، (متوفی ۳۸۲ هجری).
• من لا یحضره الفقیه، تألیف شیخ صدوق.

شیخ صدوق در این دو کتاب علاوه بر حقوق پنجاه گانه، حقی را تحت عنوان حق حج یاد کرده و در مجموع ۵۱ حق را ذکر نموده است. هر چند در مقدمه خصال، آنجا که فهرست حقوق ذکر گردیده از حج ذکری نشده‌است. همچنین در مورد سند این رساله باید اضافه کرد:

اولاً در حدیث من لا یحضر، سلسله سند نقل نشده و حدیث مرسل است. همچنین میان حدیث من لا یحضر با روایت تحف العقول و نیز روایت خصال تفاوت‌هایی دیده می‌شود، در حالی که سایر نقل‌ها از آغاز به تفصیل یکایک حقوق پرداخته‌اند.

ثانیاً در سند خصال، نامی از اسماعیل بن فضل به میان نیامده است.

ثالثاً در من لا یحضر، تصریح نشده‌است که حقوق مذکور، رساله‌ای است از امام سجاد (ع) ولی در خصال به این نکته تصریح شده‌است.

مطابق آنچه که در الخصال شیخ صدوق آمده است، عناوین رساله الحقوق عبارتند از:

این رساله در عصری نگاشته شد که امویان به دنبال منزوی کردن پیشوایان شیعه بودند.

مستند رساله زندگی به بررسی سبک زندگی در رساله حقوق اختصاص دارد. این مستند کاری است از گروه علمی، فرهنگی و هنری شبکه بین‌المللی خبر، به تهیه‌کنندگی و کار گردانی امیر فرخ صابر و قلم محمود فلاح پرویزی.